Bez wątpienia urządzanie centralnych, reprezentacyjnych części miejscowości powinno odbywać się w sposób planowy. Zauważmy, że żołyński rynek swoją ostatnią odnowę przeżywał stosunkowo niedawno, bo około 10 lat temu, a już zauważana jest i artykułowana w społeczności lokalnej potrzeba poprawy jakości jego przestrzeni. Przykłady? Niewielka ilość miejsc zacienionych, pozwalających złapać oddech w upały, coraz częściej i dłużej dokuczające w związku z postępującym ociepleniem klimatu. Czy też powracający co jakiś czas temat braku szaletów. Bez wątpienia naszemu rynkowi brakuje również elementów i funkcji, które mogłyby stymulować rozwój miejscowości oraz umożliwiać integrowanie się w jego przestrzeni społeczności lokalnej. Stąd też, odpowiadając na te deficyty, podjęcie przez gminę współpracy z ośrodkiem akademickim, której efekty mają pomóc rewitalizować i rozwijać centrum Żołyni.

Efekty pierwszego etapu prac prezentuje obszerny, wielkoformatowy katalog pt. "Projekt koncepcyjny zagospodarowania przestrzeni publicznej w centrum Żołyni. Koncepcja redefinicji funkcjonalno-przestrzennej rynku w Żołyni". W jego opracowanie zaangażowanych było 11 naukowców Politechniki Śląskiej, w tym: kierownik projektu - dr hab. inż. arch. Beata Majerska-Pałubic-ka, prof. PŚ; prowadzący przedmioty: Detal Architektoniczny i Projektowanie Architektoniczne - dr hab. inż. arch. Tomasz Wagner, prof. PŚ; prowadzący ćwiczenia projektowe z ww. przedmiotów - dr hab. inż. arch. Grzegorz Nawrot, prof. PŚ; dr hab. inż. arch. Małgorzata Balcer-Zgraja; dr inż. arch. Jakub Czarnecki; dr inż. arch. Jacek Krych; dr inż. arch. Anna Kossak; dr inż. arch. Joanna Serdyńska; dr inż. arch. Karolina Chodura; mgr inż. arch. Janusz Poznański; mgr inż. arch. Bartosz Słomka oraz stu pięćdziesięciu studentów wykonujących projekty kursowe w roku akademickim 2023/2024 w ramach przedmiotów: 1) Detal Architektoniczny (semestr 8. studiów stacjonarnych pierwszego stopnia na kierunku Architektura); 2) Projektowanie Architektoniczne (semestr 4. studiów stacjonarnych pierwszego stopnia na kierunku Architektura Wnętrz - moduły architektura obiektów usług podstawowych oraz przestrzeni publicznych).

Opracowanie obejmuje mapy sytuacyjne, rysunki techniczne budynków i małej architektury oraz ich wizualizacje. Część projektów jest bardzo odważna, futurystyczna, co może wywoływać pytania o to, kiedyż to powstaną te "szklane domy", kto i za co je wybuduje. Jakkolwiek mamy do czynienia z gotowymi, kompleksowymi pomysłami, trzeba mieć świadomość, że przede wszystkim mają one posłużyć do otwartej dyskusji, dialogu społeczności lokalnej - mieszkańców i decydentów, na temat tego, jakiego centrum Żołyni chcemy. Katalog prezentuje wiele pomysłów i rozwiązań, elementów do wyboru i konfigurowania na nowo. We wstępie do katalogu zwraca na to uwagę dr hab. inż. arch. Beata Pałubicka-Majerska prof. Politechniki Śląskiej: "Przedstawione koncepcje stanowią próbę odpowiedzi na pytania jak projektować przestrzeń publiczną na miarę XXI wieku. (…) To wsparcie dla szerokich działań wpływających na zrównoważony rozwój miejscowości pretendującej do statusu miasta. (…) Wnioski płynące z pracy, w dalszej perspektywie, mogą służyć pomocą, stanowić drogowskaz i inspirację, a również mogą wpływać na aktywizację procesów zagospodarowania zasobów i terenów lokalnych oraz kreację aktywnych i świadomych postaw społeczności lokalnej, a również włodarzy, prowadząc do korzystnych zmian w funkcjonowaniu opracowywanego obszaru. Można mieć nadzieję, że zapoczątkowana dyskusja ma szanse zaktywizować lokalną społeczność, władze gminy i ewentualnych przyszłych inwestorów do partycypacji w lokalnych działaniach na rzecz rozwoju i transformacji rynku - centralnego obszaru miejscowości Żołynia. (…) Zespół autorski wyraża nadzieję, że niniejsza prezentacja studenckich projektów koncepcyjnych będzie stanowiła inspirujący materiał projektowy. Jako materiał o charakterze studialnym, mogą one stanowić podstawę do działań planistycznych, dalszych opracowań aplikacyjnych, projektowych i w konsekwencji realizacyjnych. Obecnie są zaproszeniem do dyskusji i przemyśleń nad kształtowaniem przestrzeni o funkcji społeczno-utylitarnej w kontekście środowiska miejscowości o głębokich korzeniach historycznych, artystycznych, ruchów społecznych itd., jaką jest Żołynia, oraz nad wyznaczaniem granic prawa do przekształcania zastanego dziedzictwa na potrzeby współczesne."

Projektowanie nowego rynku prowadzono w odniesieniu do istniejącego kontekstu środowiska zabudowanego, przyrodniczego oraz społeczno-gospodarczego. Oparte było o proces dydaktyczny obejmujący analizy i badania między innymi ww. kontekstu, ciągów komunikacyjnych, rozpatrywano przy tym koncepcje wariantowe. Celem nadrzędnym była poprawa jakości przestrzeni rynku i efektywności w spełnieniu potrzeb współczesnych odbiorców. Projektowano przestrzeń nie tylko efektowną, ale przede wszystkim wysoce użyteczną, celową, funkcjonalną i trwałą, stanowiącą generator życia kulturalnego i społecznego. Starano się przy tym podkreślić walory miejsca i jego znaczenia zarówno w strukturze samej miejscowości, jak i gminy oraz regionu. Zaprezentowane projekty obejmują również uporządkowanie i uzupełnienie pierzei rynku, z uwzględnieniem doktryn konserwatorskich. Nowych dróg poszukiwano w oparciu o globalne, ogólnoświatowe trendy i doświadczenia, z uwzględnieniem zaleceń zrównoważonego rozwoju - to jest zachowanie istniejącej zieleni wysokiej, zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej, wprowadzenie elementów zielono-błękitnej infrastruktury (zielone dachy i fasady, systemy wykorzystujące wodę deszczową). Uwzględniono również potrzebę likwidacji zagrożeń, w tym kolizji ruchu pieszego i kołowego. Część projektów nawiązuje do historycznych elementów zabudowy, w koncepcjach pojawia się ratusz, studnia, kramy targowiska, a nawet koło młyńskie.

Przeglądając katalog, daje się zauważyć, że duży nacisk położono na utrzymanie i zwiększenie zieleni, dającej cień i wytchnienie. W różnych odmianach architektonicznego detalu pojawia się przystanek autobusowy, nazwany nawet w jednym z projektów centrum przesiadkowym. Projektujący trafnie zauważyli tę bardzo ważną funkcję naszego rynku, jak również brak szaletu, który zaprojektowali w formie niewielkiego i ciekawego w formie kontenera. Odważnie zaproponowali nowe budynki, o których budowie na placu rynku lokalnie raczej nie myślimy. Tu postawili na kawiarnię, restaurację, czytelnię, tężnię solankową, dom chleba, winiarnię, czy nawet ratusz z wieżą widokową, w części przeznaczony na usługi, w tym piwiarnię posiadającą w sali konsumpcyjnej warzelnię piwa. Studenci odważnie weszli w przestrzeń prywatną, plombując ciekawymi funkcjami dziury, jakie mamy w pierzejach rynku. W większości propozycji przewija się zamknięcie dla samochodów przedłużenia ul. Smolarskiej dzielącego aktualnie rynek na dwa oddzielne place. Takie podejście odpowiada aktualnej tendencji do uspokajania ruchu zmotoryzowanego w centrach miast. Interesująco wyglądają propozycje amfiteatru oraz placu zabaw, wydaje się jednak, że na te mamy bardziej odpowiednie miejsca w centrum Żołyni, co uwzględnić będzie można w drugim etapie przedsięwzięcia, którego finał planowany jest na koniec lutego przyszłego roku.

Omówienie pierwszego etapu prac, połączone z wystawą koncepcji dla rynku odbędzie się w październiku br., tymczasem całość opracowania udostępnia w swojej czytelni Gminna Biblioteka Publiczna w Żołyni.

Wizualizcje w galerii